METAVERSE: CUỘC ĐUA MỚI TRONG KỈ NGUYÊN SIÊU THẾ GIỚI ẢO

“Lịch sử Metaverse cùng những ý tưởng ban đầu”

Thực ra Metaverse đã được manh nha từ gần 30 năm trước và được nhà văn người Mỹ Neal Stephenson nhắc đến trong cuốn tiểu thuyết Snow Crash năm 1992. Theo đó, Metaverse là một vũ trụ do máy tính tạo ra, tồn tại song song với cuộc sống thật và là nơi chúng ta có thể thay đổi các chuẩn mực xã hội. Bối cảnh của cuốn sách diễn ra trong tương lai, khi mọi người sử dụng kính thực tế ảo để nhập vai tương tác trong thế giới 3D.

Chúng ta có thể thấy Metaverse là sự pha trộn giữa thế giới thực và thế giới ảo thông qua các công cụ AR, VR.., mạng Internet và công nghệ lõi. Mặc dù đã được Neal Stephenson nhắc đến từ năm 1992 nhưng đến nay Metaverse mới được chú trọng phát triển. Sở dĩ như vậy là bởi dưới tác động của đại dịch Covid-19, con người đang ước về việc được tập hợp và làm việc với nhau trong một thế giới ảo giống như thế giới thật.

Phần đông cho rằng Metaverse là bước ngoặc công nghệ quan trọng tiếp theo của loài người, sau kỷ nguyên Internet. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ NFT, Blockchain, Crypto Currency (tiền mã hóa) cũng được kỳ vọng sẽ là động lực giúp xây dựng một mô hình kinh tế trên nền tảng này, giúp con người có thể mua bán và trao đổi với nhau. Tuy nhiên, một số người bày tỏ ý kiến quan ngại về công nghệ mới này, vì đâu lại có sự đối nghịch đó?

Metaverse là tương lai, nhưng người ta có ‘mỹ miều’ cụm từ này quá chăng?

Trở lại với cuốn tiểu thuyết của Stephenson, những gì mà ông mường tượng tập trung xung quanh một con phố kỹ thuật số ba chiều với bất động sản ảo, nơi hình đại diện của người dùng có thể đi dạo, tiệc tùng và kinh doanh, tìm kiếm không gian và tương tác với nhau. Không gian này được điều hành bởi một công ty có tên Global Multimedia Protocol Group, tập đoàn khổng lồ đóng vai trò là xương sống của không gian mạng 3D. Từ đây, chúng ta có thể chia hai nhóm người dùng trong Metaverse.

• Trường phái thứ nhất muốn xây dựng nền kinh tế ảo, xoay quanh việc xây dựng một thế giới ảo dựa trên blockchain, dùng NFT và tiền mã hóa để sử dụng các tính năng bên trong trò chơi,… Các tựa game như Decentraland, Roblox cho phép người dùng mua các lô đất ảo và xây dựng không gian của riêng họ.
• Nhóm thứ hai sử dụng Metaverse để chỉ thế giới ảo rộng hơn, tiệm cận đến giác quan của mỗi người, nơi chúng ta có thể gặp nhau để làm việc hoặc giải trí. Điển hình qua việc Meta muốn đưa tất cả ứng dụng của họ vào một thế giới ảo, kết nối với nhau và Mark cho rằng Metaverse sẽ là sự kế thừa của Internet di động.

“Dấu hiệu Web 2.0 đã thoái trào và cánh cửa của kỉ nguyên mới Web 3.0”

“Metaverse sẽ trở thành cuộc cách mạng lớn nhất của nền tảng máy tính từ trước tới nay – lớn hơn sự kiện di động, lớn hơn cả cách mạng sản sinh ra web”, trích lời khẳng định từ phó chủ tịch cấp cao và quản lý kiến tạo tại công ty Unity Software, Marc Whitten.

Có thể bạn đang tự hỏi Web 3.0 có liên quan gì với Metaverse đúng không nào? Bởi vì vốn dĩ bản chất Web 3.0 sẽ được phân cấp và hoạt động thông qua các mạng phi tập trung (các mạng giống nhau mà trên đó blockchain và tiền điện tử được xây dựng). Ở thời điểm hiện tại, mọi người tương tác trực tuyến với nhau bằng cách truy cập các trang web nền tảng truyền thống mà dân công nghệ gọi là Web 2.0, mạng xã hội hoặc sử dụng các ứng dụng theo chiều 2D.

Web 3.0 tập trung vào yếu tố đồ họa 3D, thiết kế ba chiều sẽ được sử dụng trong các trang web và dịch vụ để cung cấp hình ảnh rõ ràng cho người dùng.

“Công nghệ blockchain đóng vai trò trụ cột song song cùng NFT”

Một trong những tính năng cần thiết của Metaverse sẽ là khả năng di chuyển hình avatar và tài sản của bạn một cách liền mạch và tức thì từ thế giới này sang thế giới khác. Do đó, blockchain có thể là thứ khiến điều đó trở nên khả thi. Đầu năm nay, một trong những nhà đấu giá uy tín nhất thế giới – Sotheby’s, đã khởi động một cuộc triển lãm tại một địa điểm với tên gọi là NFT Metaverse. Trong không gian ảo mà Sotheby’s giới thiệu, công ty đã tạo ra một bản sao kỹ thuật số của trụ sở chính của công ty này ở London. Các con phố ảo của Decentraland được biết đến là thế giới ảo phi tập trung đầu tiên trên thế giới.

Sự phát triển bùng nổ của NFTs cũng sẽ đóng một vai trò nền tảng trong Metaverse, cho phép mọi người sở hữu hoàn toàn các nhân vật của họ, các vật phẩm tích lũy được trong trò chơi và thậm chí cả vùng đất ảo. Chúng ta có thể sở hữu và kiểm soát tài sản kỹ thuật số của mình thay vì giao phó cho các tập đoàn công nghệ tài phiệt. Chúng ta nên là người sở hữu tài sản hơn là để các công ty này cho phép chúng ta truy cập khi ở trên nền tảng của họ, chơi theo luật của họ.

“Các công cụ VR, AR, MR là cách đưa chúng ta vào Metaverse”

Một trong những điểm khác biệt của Metaverse đó là thế giới này cho phép người dùng hòa vào một không gian giống thật nhất có thể, thứ mà nếu chỉ nhìn qua màn hình bình thường thì bạn không thể cảm nhận được. Ngay cả khi bạn nhìn vào những hình ảnh 3D trên một cái màn hình thì bạn cũng bị giới hạn những gì bạn thấy trong cái màn hình đó thôi, bạn không thể cảm nhận được như thế giới thực.

Từ 2017, Mark Zuckerberg (CEO Facebook) đã quyết đầu tư 1 tỷ USD vào công ty chuyên sản xuất thiết bị thực tế ảo Oculus. Giữa năm nay, Facebook cho biết sẽ thành lập một đội ngũ chuyên nghiên cứu Metaverse. Cũng trong sự kiện vừa qua của Facebook, một thiết bị giống kính thực tế ảo Oculus hiện tại của công ty được gọi là ‘retina resolution’ (độ phân giải retina) dành cho Metaverse.

“Metaverse sẽ không phải là một phép màu công nghệ đột phá nào cả”

Metaverse chính là tương lai của công nghệ nơi con người dù ở bất cứ đâu vẫn có thể giữ kết nối thông suốt qua kính thực tế ảo và là thế hệ tiếp theo lấy Internet làm nền tảng. Tuy nhiên, để mà xem Metaverse đột phá như một cuộc cách mạng lớn như Marc Whitten nói thì chưa đủ hoặc nói ‘bình mới rượu cũ’ cũng chưa hoàn toàn chính xác. Đúng ra thì Metaverse là một sự tiến hóa từ những nền tảng đã có sẵn.

Nhìn lại tiến trình phát triển AR, VR, công nghệ này gần như đã hoàn toàn có mặt trong cuộc sống và cách thức phát triển tương tự như smartphone. Các nhà cung ứng phần cứng làm ra sản phẩm và các nhà phát triển ứng dụng làm nội dung tích hợp vào. NFTs, Blockchain hay Crypto, tất cả đều đang được xây dựng và bùng nổ, thậm chí tại Việt Nam thì những công nghệ này trở thành trào lưu và luôn nằm trong top từ khóa tìm kiếm. Chung quy lại thì những công nghệ này vẫn còn chớm nở trong cuộc sống thường nhật nên hẳn sẽ còn mất một thời gian để chúng ta có thể làm quen với cụm từ Metaverse.

Những dự án Metaverse đã xuất phát trước trong thế giới Blockchain

• Axie Infinity (AXS) – 2018

Axie Infinity là sản phẩm của startup Sky Mavis với với nhà sáng lập kiêm CEO người Việt Nam – Nguyễn Thành Trung. Ra mắt vào đầu năm 2018, đây là tựa game dựa trên nền tảng blockchain cho phép người chơi có thể chiến đấu, thu thập, nuôi và xây dựng một vương quốc nhân vật của riêng mình. Chỉ trong 3 năm, Axie Infinity là một trong những cái tên hot nhất của thị trường game trên thế giới và được xem như lá cờ đầu mang dòng game NFT đến với người chơi trên toàn cầu.

Sức hút lớn nhất của Axie Infinity nằm ở việc tựa game này sử dụng công nghệ NFT (Non-fungible token). Theo đó, các đồ vật trong game sẽ là duy nhất, không thể bị làm giả hoặc nhân bản giống như hầu hết các tựa game khác. Từ đấy, các vật phẩm này có thể mua bán, sang tay giữa các game thủ bằng đồng tiền ảo riêng trong thế giới của Axie Infinity.

• Decentraland (MANA) – 2017

Trước Axie Infinity một năm, Decentraland – nền tảng bất động sản thực tế ảo (VR) được phát triển dựa trên Blockchain của Ethereum, cho phép bạn tạo ra một nền kinh tế dựa trên các token để sở hữu đất đai trong môi trường thực tế ảo. Điểm mình thích ở Decentraland là chúng ta hoàn toàn có thể mua sắm mảnh đất, lái xe, học tập… và các mảnh đất trên Mana có giá trị sở hữu vĩnh viễn. Bạn có thể thoả sức sáng tạo nội dung trên phần đất mà không lo ngại gì. Hơn thế nữa, nội dung Decentraland hoàn toàn độc lập, từ 3D tới các trò chơi phong phú.

• The Sandbox (SAND) – 2012

The Sandbox là một thế giới ảo nơi người dùng có thể xây dựng cũng như tiền tệ hoá trải nghiệm chơi game của mình trên mạng lưới Ethereum và hạt nhân của thế giới này chính là đồng token SAND. Người chơi có thể tạo ra tài sản kỹ thuật số dưới dạng NFT (tạm dịch là Token có thể hoán đổi), chuyển lượng tài sản này lên marketplace và tích hợp vào các trò chơi với Game Maker.

Bắt nguồn của các game sandbox là dựa trên các game chiến đấu và dịch chuyển trong không gian như Elite (1984). Game sandbox này càng được cải tiến, xây dựng hệ thống trò chơi càng ngày càng chi tiết và phát triển thêm tính tương tác xã hội, chia sẻ nội dung trong game trên internet.

Các nền tảng trò chơi trực tuyến như Fortnite, Minecraft và Roblox đang được xây dựng để vượt ra ngoài việc chơi game đơn thuần và đang trở thành các nền tảng xã hội rộng lớn theo đúng nghĩa, cũng như tổ chức các câu lạc bộ ảo, buổi thi đấu, hòa nhạc và các sự kiện khác. Khái niệm Metaverse nổi lên đã làm mưa làm gió trong thị trường nhiều tháng qua. Cùng với NFT và các thể loại blockchain game, các dự án metaversre giúp hoàn thiện nên bức tranh về cách mà blockchain và tiền mã hóa sẽ được sử dụng trong thực tế như thế nào.

Tiềm năng Metaverse đến một thị trường khổng lồ khi các công ty lớn nhập cuộc

“Thị trường tiềm năng khổng lồ là miếng bánh béo bở cho các ông lớn nhập cuộc ngay từ bây giờ”

Báo cáo của Bloomberg ước tính giá trị thị trường Metaverse sẽ đạt giá trị 800 tỷ USD vào năm 2024. Theo hãng nghiên cứu IDC, thị trường thiết bị thực tế ảo toàn cầu sẽ tăng hơn 50% trong năm nay, dự kiến xuất xưởng tổng cộng 9 triệu thiết bị. Đến 2025, con số này có thể đạt 28.7 triệu thiết bị. Tháng 5 năm nay, trên Roblox, một nền tảng trò chơi phổ biến với trẻ em, phiên bản kỹ thuật số của một chiếc túi Gucci đã được bán với giá hơn 4.100 USD – đắt hơn cả phiên bản thật.

“Các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới (big tech) không nằm ngoài cuộc chơi”

• Microsoft

Theo The Verge, Microsoft đang bước vào cuộc đua xây dựng Metaverse bên trong Teams, chỉ vài ngày sau khi Facebook đổi thương hiệu thành Meta trong nỗ lực xây dựng không gian ảo cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp. Microsoft sẽ đưa Mesh, một nền tảng hợp tác cho trải nghiệm ảo, trực tiếp vào Microsoft Teams vào năm tới. Đó là một phần trong nỗ lực lớn nhằm kết hợp thực tế hỗn hợp của công ty và HoloLens hoạt động với các cuộc họp và cuộc gọi điện video mà bất kỳ ai cũng có thể tham gia nhờ các hình đại diện hoạt hình.

• Tiktok

Bytedance, công ty sở hữu TikTok đã nhập cuộc vào Metaverse –  khi mua lại công ty khởi nghiệp tập trung vào VR có tên Pico. Thương vụ mua lại này khiến nhiều người liên tưởng đến sự kiện Facebook mua lại Oculus vào năm 2014 và dự kiến ​có thể dẫn đến một làn sóng mới trong lĩnh vực VR tại Trung Quốc.

“Nền tảng công ty trò chơi trực tuyến là nhân vật chính trong cuộc đua này”

Ngày 3/9, Tencent Holdings, công ty game lớn nhất Trung Quốc đăng ký hai nhãn hiệu ‘Timi Metaverse’ và ‘Kings Metaverse’ để mở đường cho tương lai của dịch vụ nhắn tin QQ cũng như game trực tuyến Honor of Kings. Công ty cũng giới thiệu thêm Wave như nền tảng âm nhạc trực tuyến để mang một xu hướng âm nhạc mới đến Trung Quốc.

Epic Games, nhà sản xuất trò chơi nổi tiếng Fortnite, là một trong những công ty đi đầu trong lĩnh vực sản xuất nội dung Metaverse. Hãng mới nhận được khoản đầu tư 1 tỷ USD từ các đối tác để tạo ra siêu vũ trụ.

​”Các tài phiệt giải trí không muốn bị bỏ rơi”

• Netflix

Netflix đã bắt đầu khai thác giá trị của siêu thị kỹ thuật số sau khi thuê Mike Verdu làm Phó chủ tịch phát triển trò chơi của mình (theo The Verge). Netflix đã có được danh sách tài sản trí tuệ (IP) từ phim đến trò chơi và có thể sử dụng các thương hiệu này để thúc đẩy các giải pháp lớn hơn cho trải nghiệm phong phú và thương mại điện tử. Gần đây, công ty phát trực tuyến phim đã cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng đối với các sản phẩm giải trí nhập vai và thực tế ảo (VR).

Netflix đã thâm nhập vào VR sau khi phát hành “Black Mirror: Bandersnatch” vào năm 2018, được ca ngợi là một thành công phi thường với phong cách kể chuyện nhập vai ‘immersive storytelling’. Gã khổng lồ trực tuyến cũng tham gia thị trường video game sau khi phát hành Black Mirror, Stranger Things, Squid Game để cạnh tranh với các nền tảng đối thủ như Microsoft Gamepass và Sony Playstation Now.

• Disney​

Vào 10/11/2021, Giám đốc điều hành Walt Disney (DIS.N) Bob Chapek cho biết tập đoàn giải trí này đang chuẩn bị thực hiện bước nhảy vọt về công nghệ vào một thế giới thực tế ảo lần đầu tiên được các nhà văn khoa học viễn tưởng tạo ra. Phỏng vấn với CNBC, Bob Chapek hình dung Metaverse (đa vũ trụ ảo) của Disney sẽ là phần mở rộng từ dịch vụ video trực tuyến Disney , thông qua một hình thức kể chuyện mới mà ông gọi là ‘tấm vải ba chiều’.

Chapek khẳng định với các nhà đầu tư rằng Metaverse phù hợp với hướng đi của Disney – vốn là hãng hoạt hình có lịch sử đổi mới công nghệ từ cách nay gần 1 thế kỷ. Khi phim Steamboat Willie ra mắt thì bộ phim này được xem là hoạt hình đầu tiên có âm thanh đồng bộ.

“Metaverse sẽ khiến ngành công nghiệp thời trang phải chuyển đổi?”

Metaverse mở ra một khởi đầu cho kỷ nguyên mới của thời trang. Sự sáng tạo sẽ được mở đến biên độ dường như là vô hạn. Tất cả mọi ý tưởng, mọi cảm quan, mọi tầm nhìn sẽ được lột tả chân thực và không bị bó buộc bởi bất kỳ một rào cản vật lý nào. Thời trang mà chúng ta hay gọi là ‘mặc lên người’ sẽ có những giới hạn đóng khung với hình thể nhất định. Trong khi thời trang sẽ trở nên muôn hình vạn trạng, độc đáo, phá cách hơn thông thường ở thế giới Metaverse.

• Nike

Theo thông tin từ kênh CNBC, Nike vừa nộp hồ sơ đăng ký một số nhãn hiệu mới cho thấy ý định của họ trong việc sản xuất và bán hàng hoá (giày và quần áo) ảo. Ngoài việc đăng ký mới cho các nhãn hiệu, Nike cũng đang tìm kiếm nhân sự trong lĩnh vực này. Theo thông tin tuyển dụng của Nike, công ty này gần đây đã đăng tin tuyển dụng nhà thiết kế vật liệu ảo cho giày dép cùng với các vị trí thiết kế ảo khác.

Cuộc đua Metaverse có mang lại giá trị thật? Được và mất những gì?

“Metaverse tuy ảo nhưng giá trị tương lai là không thể đong đếm”

Dĩ nhiên có lý do để mình tin rằng Metaverse sẽ giúp chúng ta làm được nhiều điều mà Internet chưa thể. Các trải nghiệm thực tế ảo ngày nay đã cho phép chúng ta tham quan bất động sản từ xa, viễn cảnh những nhân viên bất động sản có thể sử dụng Metaverse để đưa khách hàng tiềm năng tới một căn nhà 3D có tỷ lệ sát so với sản phẩm thực tế. Khách hàng có thể đi xem nhà mới mà không cần phải rời khỏi căn nhà cũ.

Đại dịch Covid đã tàn phá ngành dịch vụ và du lịch, khiến cho các công trình, địa điểm nổi tiếng từ đông nghẹt bỗng trở nên vắng lặng, các cung đường mua sắm cũng không một bóng người. Với Metaverse, công nghệ giúp số hóa mọi công trình, địa điểm và giúp người du lịch ở bất kỳ nơi đâu chỉ khi đang ngồi trên chiếc sofa nhỏ. Một Metaverse thực sự có thể tiến xa hơn thế nữa như ứng dụng cho các liệu pháp chữa trị trong y khoa.

“Con người sẽ phải đánh đổi những gì khi tham gia Metaverse?”

Bên cạnh đó, sự phát triển của Metaverse vẫn gây nhiều tranh cãi. Trải nghiệm khi dùng Metaverse sẽ tạo ra những vấn đề mới cho xã hội. Người dùng sẽ có cảm giác nhập vai sống động như đang trực tiếp sống trong thế giới ảo và từ đó thì họ sẽ quên đi thực tại. Thanh thiếu niên trong độ tuổi phát triển có thể bị tác động xấu khi mải mê với Metaverse. Ngoài ra, nhiều người có thể lợi dụng việc này để sản xuất các loại ‘chất cấm kỹ thuật số’ gây nghiện.

Mặt khác, một Metaverse hoạt động đầy đủ chức năng có thể mất nhiều năm và chi phí đầu tư nghiên cứu khổng lồ. Theo các chuyên gia, rủi ro tiềm ẩn liên quan đến Metaverse có thể kể đến như nguy cơ an ninh mạng, công nghệ độc quyền và bị kiểm soát bởi những ông lớn.

Tại sao có thể xem Metaverse chỉ là mánh khóe của công nghệ hiện tại?

Dẫu được ca ngợi là cuộc cách mạng tiếp theo của công nghệ, mình cảm thấy các ông lớn đang quá đề cao về Metaverse hoặc thời điểm này là quá sớm để đánh giá mọi thứ. Thứ nhất, chúng ta có thể nhìn từ trường hợp Facebook, công ty chính thức đổi tên thành Meta trong bối cảnh phải đối mặt với loạt khủng hoảng quan hệ công chúng và thắt chặt quản lý của các cơ quan điều hành liên quan đến quyền riêng tư. Hành động này có lẽ chỉ là một mánh khóe khiến dư luận chuyển hướng đến Metaverse như một cách để làm mới thương hiệu.

Mặc dù vậy thì thực chất Metaverse đã xuất hiện từ lâu như mình đã đề cập trong bài viết và không phải quá mới trong giới công nghệ. Kế đến là thời điểm nổi lên của thế giới Metaverse vô tình trùng vào quá trình bùng nổ của NFT, tiền Crypto (tiền ảo) vẫn đang gây tranh cãi hiện nay

Rào cản khiến Metaverse khó có được bước tiến đủ lớn là vấn đề chính sách. Các nhà lập pháp thậm chí chưa giải quyết xong các rắc rối mà mạng xã hội đơn thuần mang lại chứ chưa nói đến một xã hội ảo khác. Trường hợp tiền ảo như Bitcoin hay tiền trong game chưa được chấp nhận đông đảo là minh chứng điển hình nhất. Cá nhân mình cho rằng Metaverse cũng chỉ là một sự tiến hóa từ các nền tảng có sẵn này để hợp pháp hóa mọi thứ.

Lời kết

Chắc chắn sẽ còn một chặng đường dài nữa để Metaverse len lỏi vào ngóc ngách trong cuộc sống mỗi người. Metaverse giờ đây vẫn chỉ là một concept thuộc về tương lai và chưa phải thời điểm bùng nổ do nhiều rào cản về pháp lý cũng như công nghệ phần cứng. Tuy nhiên, chúng ta không thể phủ nhận tiềm năng đầu tư từ các ông lớn cho thấy Metaverse hoàn toàn có thể trở thành ngành công nghiệp hàng nghìn tỷ đô trong tương lai. Một không gian để kinh doanh, giải trí, thương mại và là nơi làm việc lý tưởng.